چۆن دەکرێت هێماکانی گۆڕانکاری ئەم دواییانەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و هاتوچۆی دیپلۆماتیک لەچوارچێوەی هەولێر بخوێندرێتەوە؟
بۆ خوێندنەوەیەکی جیاواز لەوەی کە ڕۆژانە بەدی دەکرێت پێویسته هۆشیاری خۆمان زیاتر کەین. بەرهەمی ئەم هەموو هاتوچۆ و ترافیکی دیپلۆماتیکە کە ڕۆژانە دەیبینین چیە؟ چۆن ئەودیوی دەرگا داخراوەکانی دیپلۆماسی سەیر بکەین؟ ئەوەی دەردەکەوێتە سەر میدیاکان بەرهەمی لەمێژینەی چاوپێکەوتنی دیار و نادیاری ئەو لەشکەرانەیە کە جلی دیپلۆماتیان لەبەر کردووە. ئەوەی کە وەک مەترسی ئاسایشی ئامریکا باسی لێ دەکرێت نە بە فرۆشتنی چەند سەد ملیار دۆلاری چەک بە وڵاتانی کەنداو چارەسەر دەبێت و نە بە دەست بەسەرداگرتنی چاڵە نەوتەکان و سەروەت و سامانەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست
باران بریتان؛ ئەندامی ئەنجومەنی پارتی ژیانی ئازادی کوردستان- پژاک
پێویستە دان بەو ڕاستیەدا بنێین کە زلهێزە هەژمۆنەکانی ناوچەکە و هەروەها میرنشینە بچکۆلەکانی کەناراوەکانی کەنداو وا بیر دەکەنەوە بەشێکی زۆرتر لەم گێرەوکێشەیەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بۆخۆیان بەدەست دێنن بەڵام بەپێچەوانەی تێڕوانینەکەی ئەوان وڵاتە یەکگرتووەکانی ئامریکا بۆ خوێندنەوەی ئەودیوی بەڵگەی ئەمنی و لەشکری لایەنەکانی دژبەر و بەرانبەری خۆی زۆر بەهێزە. ئامریکا لەمێژە باش دەیزانی ئەوەی کە دەبێتە هۆی سەردەستی درێژخایەنی ئێران لە دەرەوەی سنوورەکانی خۆی تا لێوارەکانی دەریای سپی نەک هێزی سەربازی بەڵکوو باوەڕ و کلتوور و شارستانیەتی هەڵقوڵاو لە ئایینی شیعەیە کە ڕێگە بۆ سەردەستی ئێران خۆش دەکات.
ئامریکا بە دیتنی ساڵانی دوای دەسەڵاتی کاتی و سەربازی «پۆل برێمەر» دەرکی بەو ڕاستیە کرد کە ئەوەی ڕووبەڕووی دەبێتەوە پەرەسەندنی زیاتری شیعەکانە بەڵام ئەوکاتە ناچار بوو بە پشتگیری هێزە کوردیەکانی هەرێم و کەسێکی وەک مەسعود بارزانی یارمەتی بدات بۆ هەبوونی دەسەڵاتێکی هەرچەند لاواز لە بەغداد. بەرهەمی ئەم یارمەتیە هاتنی شەپۆلی پارە و دارایی بەرەو باشوری کوردستان بۆ پەرەپێدانی نموونەیەکی کوردی لە میرنشینە یەکگرتوەکانی عەرەبی کەنداو بوو بەڵام ئەمڕۆ دوای تێپەڕبوونی دە ساڵ، ئامریکا سەبارەت بە چۆنیەتی مامەڵەکردن لەگەڵ جیهانی شیعی و میرزاکانی کورد بۆتە خاوەنی ئەزموونێکی گەورە و تێڕوانینەکەی گۆڕانکاری زۆری بەسەردا هاتووە.
ئێران لە ئاکامی سیاسەتی پراگماتیستی و بەرتەسکی خۆی، پانتایی جیهانی شیعی کەمتر لە ئامریکای دوای « برێمر» تێگەیشتووە. پرۆژەی بەربەرەکانێی ئێران کە قەورامی وەک«داگیرکەری جیهانی» و «هێرشی کلتووری» بۆ ئامریکا بەکار دەهێنا تەنها بە چوارچێوەی ئێران سنووردار نییە. لە ئەساسدا ئەمە ئاکامی سیاسەتی دەسەڵاتدارانی ئێران لە کەڵک وەرگرتن لە هێزی مرۆیی جیهانی شیعە بۆ ئامانجە سەربازی و ئەمنیەکانیانە کە وەک ئاڵاهەڵگری شارستانیەتی ئێرانی و ئیسلامی خۆیان پێناسە دەکەن. بۆ شیکاری ئەو ڕووداوانەی کە لە ڕۆژانی ڕابردوودا لەسەر وەشانی میدیای کوردی، ئێرانی، تورکی و هەروەها وڵاتانی ڕۆژئاوایی دەبینرێت و پێداگری بۆ بەڕێوەچوونی ڕیفراندۆمی سەربەخۆیی باشوری کوردستانی گەیشتۆتە ئاستی تکا و لاڵە، پێویستە ڕاوەستەیەک لەسەر پەرەسەندنی کاریگەری ئامریکا لەنێوان لایەنەکانی شیعی و تێکەڵاوکردنی هزری شیعە لەگەڵ ڕەوتی نەتەوایەتی عەرەبی سکولار بکەین.
دوای گۆڕانی ئیبراهیم جەعفەری، لە قۆناغی یەکەمدا بە گوشاری ئامریکا و هاتنەسەرکاری عەبادی لەجێگای نوری مالکی، گوشاری ئامریکا تەواوی هێزەکانی ناو گۆڕەپانی سیاسی عیراقی ناچار کرد کە گرنگی بە بەرژەوەندییەکانی بدەن. بەلەبەرچاوگرتنی ڕەهەندی سیاسی عەبادی و هەروەها هێزی کۆمەڵایەتی سەدر، ئامریکا بە پێچەوانەی چاوەڕوانیەکانی ئێران، پڕۆژەکانی خۆی نەک لەنێو ڕۆحانییە ڕیفۆرمخوازەکانی ناوخۆ بەڵکو لە دەرەوەی سنوورەکانی ئێران جێبەجێ کرد. ئەمجارەیان ئامریکا زیاتر لە مەرجەعی باڵای شیعەکان دەسەڵاتی بەسەر هێز و سەرچاوەکانی جیهانی شیعەدا هەیە. بەڵام بارزانی لەسەر وێرانەکانی عیراقی دوای شەڕ ناچاربوو پشت بە دەوڵەتێک بدات کە هەڵقوڵاوی کۆدەنگی هێزەسیاسیەکانی پانتایی عیراق بوو. بەو هۆیەوە ئەوکاتە تەنانەت بە جێبەجێ نەبوونی مادەی سەدوچلی یاسای بنەڕەتی عیراق و ناوچە کێشە لەسەرکان، بە وەرگرتنی هەندێک دەسەڵاتی ناوچەیی دەنگی ئەرێنی درایە پرۆژەکەی ئامریکا. بەڵام ئەمڕۆ بە پێچەوانەی ئەوکاتە ئێران نەک تەنها لە ڕێگای سەدر و گروپە شیعیەکانی لایەنگری کە نیشتەجێێ ئێرانن بەڵکو لەڕێگای هەبوونی فیزیکی و سەربازی لە دەرەوەی سنوورەکانی خۆی بەرژەوەندییەکانی ئامریکای خستۆتە مەترسییەوە.
داخوازی ئامریکا بۆ دواخستنی ڕیفراندۆم بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە کە ئەم پرۆژەیە لەگەڵ پرۆژەی پەرتەوازەکردنی جەبهەی شیعە ناخوێنێتەوە، هەرجۆرە گۆڕانکارییەک یەکگرتوویی عیراق بخاتە مەترسیەوە هێڵی سوری لایەنی شیعەی ناسیۆنالیستی عەرەبە. بەڕێوەبەرایەتی هەرێم ئەم خاڵە گرنگە دەزانێت و بە پاڕانەوە داخواز لە ئامریکا دەکات هەڵبژاردەیەکی باشتر لە ڕابردوویان بۆ پێشنیار بکات.
ئێران بەدوای ئەوەیە لە تەلعەفەر پرۆژەکەی خۆی بۆ گەیشتن بە دەریای ناوەڕاست بەسەر ئامریکادا بسەپێنێت کە بەناوی پرۆژەی تاران-بەغداد-بەیروت ناسراوە. تەلعەفەر دەتوانێت موسڵ بە دێرەزور و هەروەها ڕەقا گرێ بدات و لە ڕێگای ئەلباب و جەرابلۆسەوە لەگەڵ تورکیا پێوەندی ساز بکات. ئێران ئەم ڕاستیە باش دەزانێت و داعش لە بەرانبەری ڕێگرە، هەروەها کە ئێران دەیەوێت پرۆژەی هیلالی شیعی پێش بخات لە بەرانبەردا ئامریکاش لە ڕێگای گرتنی دێرەزور و شەڕ لەگەڵ داعش لە دیالە و کەرکووک توانای ئەوەی هەیە کە هیلالی سوننە پێش بخات. چاوپێکەوتنەکانی ئەم دواییەی ئێران و تورکیا زۆرتر لەسەر ڕێکەوتن لە تەلعەفەر پێک هاتن. تورکیا دوای ئۆپەراسیۆنی شەڕی گەورەی ڕەقا، پانتایی دەسەڵاتی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە ئەلباب لە باکوری سوریا و سەرسنوورەکانی بەرتەسک کراوەتەوە. شەنگال لەژێر ڕکێفی شەڕڤاناندایە و ڕێگای پێوەندی لەگەڵ تەلعەفەر داخراوە، تورکیا خولیای ئەوەبوو کە بەشەڕێکی ناڕاستەوخۆ لە خانەسۆر گرنگیەکی زۆرتر بەم شوێنە لەبواری دیپلۆماتیک و سەربازیەوە بدات.
سەردانی جێمز ماتیس، باقری و نوێنەرانی ڕوسیا زیاتر لەوەی کە دیپلۆماسیەکی درێژخایەن بێت، بەشداری لە مامەڵە لەسەر تەلعەفەرە، تورکیا تەلعەفەری فرۆشت بەرانبەر بێدەنگی ئێران سەبارەت بە هەبوونی هێزەکانی ئەرتەشی تورک لە باکوری سوریا بۆ گەمارۆی عەفرین و کۆبانێ و لە هەمان کاتدا هەوڵ دەدات گڵۆپی سەوزی ڕوسیا بۆ ستاتۆیەکی سیاسی لە ئیدلیب وەربگرێت کە لەژێر دەستی تیرۆریستانی ئەلنوسرەدایە و بە تەواوی لە وشکایی و دەریا و ئاسمانەوە گەمارۆ دراوە، تورکیا لە بەرانبەر بێدەنگی ئامریکا بۆ هێرشی سەر عەفرین و شەهباش هەمان مامەڵە دەکات.
اما برای بارزانی‌ها و اقلیم، از سناریوی رها کردن حکومت اقلیم و شخص رئیس حکومت از محاصره پ‌ک‌ک، اتحادیه میهنی، گوران، ایران و حشدشعبی [به گفته تحلیل‌گران ترک] برافراشتن پرچم کوردستان، حمله به قره‌چوغ با سودای گشایش کریدوری از شمال عراق به قلب خاورمیانه، در نهایت به اخراج بهروز گلالی کاردار اتحادیه میهنی در آنکار ختم شد. این همان گزینه بهتری بود که ترک‌ها به اقلیم پیشنهاد می‌کنند. اما پیشنهاد بهتر ایران به بارزانی سوای از “اگر قاسم سلیمانی و یارانش نبودند” دلالی در انتقال نفت کرکوک و ارایه تسهیلات بیشتر به روس‌ها بعد از واگذاری منابع نفتی کرکوکِ قبل جنگ موصل بود. به این شکل شاهد حل ایرانی، امریکایی و روسی ماده صدوچهل قانونی اساسی عراق هستیم (حضور جیمز متیس، بیژن نامدار زنگنه و سیاسیون روس در بازه زمانی همسان قبل جنگ موصل یادآور این سناریوست). روزهای آتی مشخص خواهد شد که چه کسی از این مزایده کامروا بیرون خواهد آمد.
بەڵام بۆ بارزانیەکان و هەرێمی کوردستان لە سیناریۆی ڕزگارکردنی حکومەتی هەرێم و شەخسی سەرۆکی حکومەت لە ئابلۆقەی پەکەکە، یەکیەتی نیشتمانی کوردستان، گۆڕان، ئێران و حەشدی شەعبی(بەپێی وتەی شرۆڤەکارانی تورک) هەڵکردنی ئاڵای کوردستان، هێرش بۆ سەر قەرەچۆخ بە هیوای کردنەوەی ڕێڕەوێک لە باکوری عیراقەوە بۆ جەرگەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، لە ئاکامدا بە کردنە دەرەوەی نوێنەری یەکیەتی نیشتمانی کوردستان لە ئانکارا کۆتایی هات. ئەمە ئەو هەڵبژاردە باشترە بوو کە تورکیا پێشنیاری کردبوو بە هەرێمی کوردستان. بەڵام پێشنیاری باشتری ئێران بۆ بارزانی جگە لە “ئەگەر قاسم سلیمانی و هاوڕێکانی نەبوونایە”، مامەڵە کردن لە گواستنەوەی نەوتی کەرکوک و ئاسانکاری زیاتر بۆ ڕوسیا دوای ڕادەستکردنی سەرچاوە نەوتیەکانی کەرکوک پێش شەڕی مووسڵ بوو. بەم شێوەیە چارەسەری هاوبەشی ئێران، ئامریکا و ڕوسیا بۆ مادەی سەدوچلی یاسای بنەڕەتی ئێراق خۆی نیشان دا (ئامادەبوونی هاوکاتی جێمز ماتیس، وەزیری نەوتی ئێران و کاربەدەستانی ڕوسیا پێش شەڕی مووسڵ ئەم سیناریۆ دێنێتەوە بیرمان). لە ڕۆژانی داهاتوودا دیار دەبێت کێ بەدەستی پڕەوە لەم بازاڕە دەردەکەوێت.
